सुँगुरको मुटु मानिसमा प्रत्यारोपण गर्दा के नैतिक प्रश्नहरू जोडिएका छन् ?

अमेरिकाका डेभिड बेनेट आनुवंशिक रूपमा परिमार्जित सुँगुरको मुटु प्रत्यारोपण गर्ने विश्वकै पहिलो व्यक्ति बनेका छन् । ५७ वर्षीय बेनेट बिरामी भएकाले उनको मुटुको प्रत्यारोपण गर्न नसकिने चिकित्सकहरूले बताएका छन् । अहिले ७ घण्टाको प्रायोगिक उपचारपछि उनको स्वास्थ्यमा सुधार आएको छ । धेरैले यो शल्यक्रियाको तारिफ गरिरहेका छन्, यो चिकित्सा प्रयोगपछि मुटु प्रत्यारोपणको लागि लाग्ने समय कम हुने बताइएको छ । साथै, यसले विश्वभरका बिरामीहरूको जीवन परिवर्तन गर्न सक्छ ।

तर त्यहाँ धेरै व्यक्तिहरू छन् जसले प्रश्न गरिरहेका छन् कि यो सम्पूर्ण प्रक्रिया नैतिक रूपमा जायज हुन सक्छ । त्यस्ता व्यक्तिहरूले बिरामीको सुरक्षा, पशु अधिकार र धार्मिक सरोकारहरूलाई औंल्याइरहेका छन् ।

यस्तो अवस्थामा सुँगुरबाट गरिएको प्रत्यारोपण कत्तिको विवादास्पद छ ?

चिकित्सा दृष्टिकोणबाट कसरी हेर्न सकिन्छ ?

यो एक प्रयोगात्मक शल्यक्रिया हो जसले बिरामीलाई जोखिममा पार्न सक्छ । प्रत्यारोपणपछि मिल्ने मानव दाताको अंग पनि शरीरले अस्वीकार गर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा जब जनावरको अंगको कुरा आउँछ, तब खतरा बढ्न सक्छ । विश्वका धेरै देशका डाक्टरहरूले दशकौंदेखि जनावरका अंगहरू प्रयोग गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्, मिश्रित सफलताका साथ । यसलाई ‘जेनोट्रान्सप्लान्टेशन’ भनिन्छ ।

सन् १९८४ मा क्यालिफोर्नियामा बेबुन (लङ्गुर) मुटु प्रत्यारोपण गरेर बालिकालाई बचाउने प्रयास गरिएको थियो तर २१ दिनपछि बालिकाको मृत्यु भयो । यस्तो उपचार धेरै जोखिमपूर्ण छ, तर केही चिकित्सा नैतिकविद्हरू भन्छन् कि यदि बिरामी जोखिमको बारेमा सचेत छ भने यसलाई पछ्याउन सकिन्छ । अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयमा व्यावहारिक नैतिकताका युहिरो चेयर प्रोफेसर जुलियन सेभलेस्कु भन्छन्, “उपचार पछि तुरुन्तै बिरामीको मृत्यु हुन्छ कि भनेर थाहा पाउन सकिँदैन, तर जोखिम नलिई अगाडि बढ्न सक्नुहुन्न ।”

प्रोफेसर सेभलेस्क भन्छन् कि यो महत्त्वपूर्ण छ कि उनीहरूलाई मेकानिकल हृदय समर्थन र मानव प्रत्यारोपण सहित सबै उपलब्ध विकल्पहरू दिइयो। डेभिड बेनेटको केसमा काम गर्ने डाक्टरहरू शल्यक्रिया सही भएको बताउँछन् किनभने बिरामीसँग अर्को विकल्प थिएन, यो बिना बिरामीको मृत्यु हुने थियो । प्रोफेसर सेभलेस्क भन्छन् कि कुनै पनि शल्यक्रिया गर्नु अघि “धेरै कठोर ऊतक र गैर–मानव जनावर परीक्षण” प्रक्रिया हुनुपर्छ, यो प्रक्रिया पूर्ण रूपमा सुरक्षित छ भनी सुनिश्चित गर्न । डेभिड बेनेटको प्रत्यारोपण क्लिनिकल ट्रायलको भाग थिएन, जसरी सामान्यतया प्रयोगात्मक परीक्षणहरूमा आवश्यक हुन्छ, र उसलाई दिइएको औषधिहरू अहिलेसम्म गैर–मानव प्राइमेटहरूमा परीक्षण गरिएको थिएन ।

तर युनिभर्सिटी अफ मेरील्याण्ड मेडिकल सेन्टरका क्रिस्टिन लाउले डेभिड बेनेटको उपचारको पूर्ण तयारीमा केही पनि नगरिएको बताउँछन् । क्रिस्टिन लाउ बेनेटको उपचार प्रक्रियामा संलग्न थिइन्, उनी भन्छिन्ः “हामीले यो दशकौंदेखि प्रयोगशालामा गरेका छौं, त्यो बिन्दुमा पुग्ने प्रयास गर्दैछौं जहाँ हामीलाई यो मानिसलाई दिनु सुरक्षित छ ।”

पशु अधिकारकर्मीहरूले विरोध गरेका छन् ।

धेरै पशु अधिकार समूहहरूले मानव प्रत्यारोपणका लागि सुँगुरको प्रयोगको विरोध गर्दै आएका छन् । अब डेभिडको उपचारले यो बहसलाई नयाँ हावा दिएको छ । यस्तै एउटा संस्था, पीपल फर द एथिकल ट्रीटमेन्ट अफ एनिमल्स (पेटा) ले बेनेटको उपचारका लागि सुँगुरको मुटुको प्रयोगलाई “अनैतिक, खतरनाक र स्रोतको बर्बादी” भन्दै निन्दा गरेको छ ।

अभियानकर्ताहरु भन्छन् कि जनावरहरुको जीन परिमार्जन गरी उनीहरुलाई मानिस जस्तै बनाउनु गलत हो । जुन सुंगुरको मुटु बेनेटको प्रत्यारोपण गर्न लागिएको थियो, वैज्ञानिकहरूले त्यो सुँगुरको जीन परिवर्तन गरे, ताकि बेनेटको शरीरले यसलाई अस्वीकार नगरोस् । शल्यक्रियाको दिन सुँगुरको मुटु निकालिएको थियो । युके पशु अधिकार समूह एनिमल एडका प्रवक्ताले बीबीसीलाई भने कि उनको समूहले “कुनै पनि परिस्थितिमा” जनावरहरूमा जीन परिमार्जन वा जेनोरोप्लान्टेशनको विरोध गर्दछ ।

केही शिविरहरूमा सुँगुरहरूमा हुने आनुवंशिक परिवर्तनहरूको दीर्घकालीन प्रभावहरूको बारेमा पनि चिन्ता छ । अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीका बायोएथिक्स फेलो डाक्टर क्याट्रिएन डेवोल्डर भन्छिन् कि हामीले अंगहरूका लागि जीन–सम्पादन गरिएका सुँगुरहरू मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ यदि हामीले “उनीहरूलाई अनावश्यक क्षति नपरोस” भनेर सुनिश्चित गर्न सक्छौं । “मासुको लागि सुँगुरको प्रयोग जीवन बचाउन भन्दा बढी समस्या हो, तर पशु कल्याणलाई पक्कै बेवास्ता गर्न सकिँदैन,“ उनी भन्छिन् ।

धर्मको दृष्टिकोण के रहेको छ ?

यस प्रत्यारोपणको प्रक्रियालाई आस्थाको दृष्टिले पनि हेर्ने र आफ्नो आस्थाका आधारमा जनावरको अंग प्रत्यारोपण गर्नु उचित नहोला भन्नेमा अर्को अन्योल खडा भएको छ । वास्तवमा, सुँगुरहरू छनौट गरिन्छ किनभने सम्बन्धित अंगहरू मानव अंगहरूको आकार हुन् । साथै यो सुँगुर पालन र प्रजनन अपेक्षाकृत सजिलो छ । तर, अब सुँगुरको छनोटले यहूदी र मुस्लिम बिरामीहरूलाई कसरी असर गर्छ जसको धर्ममा यस जनावरको बारेमा कडा नियमहरू छन् ।

यद्यपि यहूदी कानूनले सुँगुर पाल्न वा खान निषेध गरेको छ, यूके स्वास्थ्य विभागको नैतिक नैतिक सल्लाहकार समूहका वरिष्ठ रब्बी डाक्टर मोशे फ्राइडम्यान भन्छन् कि सुँगुरको मुटु प्रत्यारोपण गर्नु यहूदी कानूनको उल्लङ्घन होइन । रब्बी फ्राइडम्यानले भनेः “यहूदी कानूनमा पहिलो चासो भनेको मानव जीवन बचाउनु हो; एक यहूदी बिरामीले आफ्नो बाँच्नको लागि र उसलाई राम्रो जीवन दिनको लागि आवश्यक भएमा जनावरबाट अंग प्रत्यारोपण गर्न सक्छ । भविष्य” दिन सक्छ।

इस्लाममा पनि त्यस्तै छ कि यदि हामी जीवन बचाउने कुरा गर्दैछौं भने, जनावरका अंगहरू प्रयोग गर्न अनुमति दिइएको छ ।

इजिप्टमा धार्मिक आदेश जारी गर्न दार अल–इफ्ता नामको सरकारी निकाय छ। ‘बिरामीको ज्यान खतरामा परेको छ, उसको अंगमा क्षति पुगेको छ, रोग बढ्ने डर छ वा स्वास्थ्यमा गम्भीर असर परेको छ भने स्वाइन हार्ट भल्भलाई अनुमति दिइने’ संगठनले फतवा जारी गरेको छ ।

प्रोफेसर सेभलेस्कु भन्छन् कि यदि कुनै बिरामीले धार्मिक वा नैतिक आधारमा जनावरको अंग प्रत्यारोपण गर्न अस्वीकार गर्दछ भने, उसलाई मानव अंग दाताहरूको प्रतीक्षा सूचीमा कम प्राथमिकता दिनु हुँदैन । उनी भन्छन्, “केही मानिसले भन्न सक्छन् कि एकपटक तपाईले अंगको लागि मौका पाउनुभयो भने तपाईले सूचीमा जानु पर्छ; अरूले भन्नेछन् कि तपाईलाई अरू कसैको जति अधिकार हुनुपर्छ । यी सबै परिस्थितिहरू हुन् जसलाई हामीले समाधान गर्नुपर्छ ।