उपनिर्वाचनः इलाममा किन बिकेन ‘वैकल्पिक दल’को चुनावी मुद्दा ?

काठमाडौं । पुराना शक्तिको विकल्प आवश्यक रहेको तर्कका साथ नयाँ वैकल्पिक राजनीतिक शक्तिको स्थापाना गरेर चुनावमा होमिएको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)को संसदमा उपस्थित संख्या लोभलाग्दो भनेर नेपाली राजनीतिमा अहिले पनि टिप्पणी हुन्छ ।

गएको संसदीय चुनावकै बेला रास्वपा जन्मिएको हो । जन्मिएको एक डेढ महिनामै चुनावमा होमिएको रास्वपाले चौथो ठूलो राष्ट्रिय शक्तिको परिचय बनायो । सुरुको संसदीय निर्वाचनपछि दुई पटक प्रतिनिधि सभा सदस्यका लागि उपनिर्वाचन भयो । त्यसमा पनि पहिलो उपनिर्वाचनमा तनहुँबाट सम्मानजनक जित निकालेको रास्वपाले बारामा भने निराशाजनक हार ब्यहोरेको थियो ।

अहिले भएको इलाम उपनिर्वाचनमा पनि रास्वपाको जमानत नै जफत हुने गरी मत आएपछि नागरिकले ‘बैकल्पिक पार्टी’ नखोजेका हुन कि भन्ने तर्क सामाजिक सञ्जालमा ब्याप्त छ । पार्टी नभएका स्वतन्त्र उम्मेदवार डकेन्द्रसिंह थेगिमको ११ हजारभन्दा बढी मत आएको हेर्दा राजनीतिक दलहरुप्रति नै केही नागरिकहरु असन्तुष्ट रहेको अनुमान गर्न गाह्रो हुँदैन ।

तर पनि पुराना राजनीतिक दल एमाले र कांग्रेसको मत हेर्दा नागरिकले ‘बैकल्पिक पार्टी’ साँच्चै खोजेका हुन् त भन्ने प्रश्न जन्मिन्छ । बर्षौको बिरासत बनाएका एमाले र कांग्रेसले इलाममा पाएको मतले ‘बैकल्पिक पार्टी’मा नागरिकको आकर्षण खासै नभएको प्रष्ट देखाउँछ ।

चुनावमा हार र जित हुनु सामान्य भए पनि रास्वपालगायत ‘बैकल्पिक दल’ र स्वतन्त्रबाट उम्मेदवार बनेका व्यक्तिहरुले पाएको मत हेर्दा निराशाजनक मत प्राप्त गर्नु वैकल्पिक दलहरुलाई झड्का लाग्नु सरह भएको छ । रास्वपाले त आफ्नो विचार व्यक्त गरिसकेको छ– इलामको उपनिर्वाचनले पाठ सिकाएको छ । तर कस्तो पाठ यो चुनावबाट रास्वपाले सिक्यो भन्ने प्रमुख विषय हुन्छ ।

चुनाव आउँदै गर्दा सत्ता परिवर्तन हुनु र रास्वपा सरकारमा जानु पनि एक थरिका लागि रास्वपाको हार भएको अनुमान छ । अर्को तर्क गर्नेहरु पनि छन्– रास्वपा सभापति रवी लामिछानेको विषयमा विभिन्न काण्डहरु आइरहनु पनि सम्मानजनक मत प्राप्त नगर्नुको अर्को आधार हो ।

सही उम्मेदवार नउठाएकाले पनि रास्वपाको मत थोरै आएको अर्को तर्क पनि बलियो छ । रास्वपाबाट उम्मेदवार बनेका मिलन लिम्बू उम्मेदवारी दर्ता गर्नुभन्दा अघिसम्म माओवादीमा आवद्ध हुनु र रास्वपाबाट उम्मेदवार बन्ने पक्कापक्की भएपछि माओवादीबाट अलग्गिनुले पनि उनलाई विश्वास गर्ने संख्या कम भएको मान्न सकिन्छ । त्यसो त पहिचानको मुद्दा पनि पेचिलो भएको इलाममा रास्वपालाई पहिचा बिरोधी पार्टीको रुपमा प्रचार गरिदिँदा त्यसको असर पनि परेको देखिन्छ ।

कतिपयले भने धरानका मेयर हर्कराज साम्पाङ रास्वपाप्रति कट्टर बन्नुले पनि नयाँ ‘बैकल्पिक’ भनिएका दलप्रति नागरिक विश्वस्त हुन नसकेको आंकलन गरेका छन् ।
पार्टीका सभापति लामिछानेलगायत रास्वपाका चर्चित सबै व्यक्तिहरु इलाम पुगेर प्रचार गर्दा पनि जमानत नै जफत हुने अवस्था आउनुले रास्वपालाई ठूलो झड्का दिएको छ । रास्वपा मात्रै नभएर नयाँ ‘बैकल्पिक दल’हरुलाई नै यो एक चुनौति भएको छ ।

चुनावको नतिजा आएपछि जनमत पार्टीका अध्यक्ष सीके राउतले यो संसदीय व्यवस्थामा ‘बैकल्पिक’ दलहरुले केही गर्न नसक्ने तर्क गरेका छन् । उनले संसदीय व्यवस्थामै प्रश्न उठाएर भनेका छन्, ‘…यही व्यवस्था रहने हो र नौलो गणतन्त्र नआउने हो भने २०८४ मा पनि कुनै नयाँ कुरा हुनेवाला छैन । झन पुराना पार्टी र पात्रहरूकै बिगबिगी रहनेछ । फेरि गठबन्धनकै सरकार बनिरहनेछन्, प्रदेश सरकारहरू फेरि हरेक महिना दुई–महिनामा ढलिरहनेछन् । गठबन्धनको बैठकमा भागबण्डाको विषयले मात्रै प्रवेश पाइराख्नेछ । देशको अर्थतन्त्र र देश डुबिरहनेछ । युवाहरू विदेश पलायन भइराख्नेछन् । र, चेतना फैलाउने वा विरोध गर्नेहरू पक्राऊ परिराख्नेछन् ।’

उनले नौलो गणतन्त्रको परिकल्पना गरेको देखिन्छ । तर नौलो गणतन्त्र कस्तो हो भन्ने ठ्याक्कै खुलाएका भने छैनन् । सीके राउतले भने व्यवस्थामै प्रश्न उठाएका छन् । उनले रास्वपालाई एकीकृत तरिकाले नयाँ आन्दोलनको सुरुआत गर्नु आवश्यक रहेको सुझाएका छन् ।

एमालेलाई भोट

इलाममा एमालेलाई भोट आउनुको अर्को पाटो भने सुबास नेम्वाङप्रतिको सहनुभूति पनि हो भन्दा फरक पर्दैन । अल्पायुमै नेम्वाङको मृत्यु हुनुले नेम्वाङ परिवारप्रति नागरिकको सहानुभूति पनि थियो । शान्त र शालिन स्वभावको परिचय बनाएका सुवास नेम्वाङप्रति नागरिक तहमा भने खासै नकारात्मक टिप्पणी सुनिएका थिएनन् । त्यसले पनि नेम्वाङको परिवारबाटै उम्मेदवार बनेका सुहाङले राम्रो मत प्राप्त गर्ने आधार बनेको देखिन्छ ।

अर्को पाटो भने एमालेको संगठनिक गतिविधि पनि हो । एमालेको संगठन आफैँमा मजबुद छ । उसले गरेको पूर्व पश्चिम यात्राले पनि एमालेलाई मत तान्न फाइदा पुर्‍याएको देखिन्छ ।

पछिल्लो समय एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले सरकार परिवर्तन गर्न खेलेको भूमिकाले पनि एमालेको नेतृत्वलाई ‘चतुर’ नेतृत्वको संज्ञा मिलेको छ । राजनीतिमा जसले बढी चलखेल गर्न सक्यो, त्यही गज्जवको राजनीतिज्ञ भन्ने चर्चाका कारण पनि एमालेप्रति नागरिकहरु आकर्षित भएको देखिन्छ । रास्वपा, माओवादीलगायतलाई मिलाएर सत्ता पल्टाउन सफल भएकोमा कतिपयले एमालेको नेतृत्वलाई ‘चतुर’ नेतृत्वकर्ताको संज्ञा दिएका छन् ।

कांग्रेसको कमजोर प्रदर्शन

कांग्रेस आफैँमा संगठनिक गोलचक्करमा रहेको देखिन्छ । विभिन्न गुट उपगुटमा रूमल्लिएको कांग्रेसले दोहो¥याएर डम्बर खड्कालाई नै उम्मेदवार बनाएको थियो । तर कांग्रेसको सोचेजस्तो मत आएन्् । कांग्रेस भने एमालेबाट चोइटिएर बनेको एकीकृत समाजवादीले भोट नकाटेका कारण आफूहरूको मत कम आएको तर्कमा रमाइरहेको छ ।

मतदाताको सन्देश

इलामका मतदाताले भने साना ठूला तथा नयाँ पुराना सबैलाई स्पष्ट सन्देश दिएको देखिन्छ । नयाँ पार्टी हुँदैमा उम्मेदवार र पार्टीको दृष्टिकोण स्पष्ट नभएमा मत भने नआउने देखिएको छ । पुराना पार्टी हुँदैमा भोट नआउने हुँदैन सन्देश इलामेलीले यो उपनिर्वाचनमा दिएका छन् ।

संसदीय निर्वाचनमा मिश्रित निर्वाचन प्रणाली अपनाएको हाम्रो देशले सरकार पनि संसदमा उपस्थित संख्याकै आधारमा बनाउँछ ।

सरकार बनाउन संसदको संख्यालाई आधार बनाउँदा सत्ता परिवर्तन भइरहने र अस्थिर राजनीति रहिरहने देखिन्छ । अहिले पनि केन्द्रको सरकारमा आएको परिवर्तनले प्रदेशहरुमा पनि त्यही तहको फेरबदल गरिदिन्छ ।

फलस्वरुपः राजनीतिक अस्थिरताले नागरिक तहमा भने आक्रोशको कमी भएको छैन । तर पनि नागरिकले आक्रोशको व्यवस्थापन गर्न पाउने गरी ‘बैकल्पिक’ राजनीतिक शक्ति फेला नपारेका हुन् कि भन्ने प्रश्न उब्जिएको छ । त्यसो त यो उपनिर्वाचनमा नागरिकहरुले पुराना दलहरुलाई सच्चिन अवसर दिएको भनेर बुझ्दा पनि फरक नपर्ला ।