थाइराइड के हो ? थाइराइडबाट बच्ने यस्ताे छ सुझाब

काठमाडौं । थाइरोइडको सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको झन्डै एक तिहाइ मानिसहरूलाई आफू यसबाट पीडित छन् भन्ने थाहा नहुनु हाे। यो रोग महिलामा बढी पाइन्छ ।

गर्भावस्था र सुत्केरीको पहिलो तीन महिनामा करिब ४४ प्रतिशत महिलामा थाइराइडको समस्या हुन्छ। घाँटीको छेउमा पुतलीको आकारको ग्रन्थी हुन्छ। यो ग्रन्थीले मुटु, मस्तिष्क र शरीरका अन्य अंगहरूलाई राम्ररी चलाउने हर्मोन उत्पादन गर्छ। यसले शरीरलाई ऊर्जा प्रयोग गर्न सक्षम बनाउँछ र यसलाई न्यानो राख्छ। एक हिसाबले यो ग्रन्थीले शरीरको ब्याट्रीजस्तै काम गर्छ। यदि यो ग्रन्थीबाट कम वा बढी हर्मोन निस्क्यो भने थाइराइडका लक्षणहरू देखिन थाल्छन्।

थाइराइड कति प्रकारका हुन्छन् ?

जब थाइरोइड ग्रन्थीले शरीरका लागि पर्याप्त हर्मोन उत्पादन गर्न नसक्ने हुन्छ, त्यसलाई ‘हाइपो–थाइराइडिज्म’ भनिन्छ। यो एउटा खेलौना जस्तै हो जसको ब्याट्री मरेको छ। यस्तो अवस्थामा शरीर पहिलेको जस्तो सक्रिय रहँदैन र यसका बिरामी चाँडै थकित हुन्छन्।

यसमा थाइरोइड ग्रन्थीबाट ट्राइ आयोडिन थाइरोक्सिन अर्थात् टीथ्री र थाइरोक्सिन अर्थात् टीफोर हर्मोनको उत्सर्जन कम हुन्छ। यस्तो अवस्थामा टीएसएच अर्थात् थाइराइड स्टिमुलेटिंग हर्मोन बढ्छ।

यदि यो ग्रन्थीले धेरै हर्मोन उत्पादन गर्न थाल्छ भने यस्तो समस्यालाई ‘हाइपर थाइराइडिज्म’ भनिन्छ । यस्तो अवस्थामा बिरामीको अवस्था धेरै क्याफिन सेवन गरेको व्यक्तिको जस्तै हुन्छ । तेस्रो अवस्था भनेको थाइरोइड ग्रन्थी सुन्निने हो , जसलाई गोइटर भनिन्छ। औषधिले निको भएन भने शल्यक्रिया गरेर निको पार्नु पर्ने हुन सक्छ।

थाइरोइड लक्षण ?

हाइपो थाइराइड लक्षणहरुमा तौल बढ्नु, अनुहार, खुट्टा सुन्निने, कमजोरी, सुस्तता, भोक नलाग्ने, अत्याधिक निद्रा लाग्नु, अत्यधिक चिसो लाग्नु, महिलाको महिनावारीमा परिवर्तन हुनु, कपाल झर्नु, गर्भधारणमा समस्या हुनु आदि हुन् ।,

हाइपर–थाइराइडका लक्षणहरूमा अत्यधिक मात्रामा हर्मोन उत्पादन गर्ने भएकाले पर्याप्त मात्रामा खाना नखाँदा पनि भोक नलाग्ने र लूज मोसन हुने गर्छ।बेचैनी हुन्छ, हात खुट्टा काम्ने र गर्मी बढेको जस्तो हुन्छ । मुड स्विङ्स र अनिद्राको समस्या पनि हुन्छ। मुटुको धड्कनमा उतारचढाव हुन्छ र दृष्टि कमजोर हुन्छ ।

थाइराइड पत्ता लगाउन कुन परीक्षण ?

थाइरोइड ग्रन्थीले दुई प्रमुख हर्मोन उत्पादन गर्छ, जसमा ट्राइ आयोडिन थाइरोक्सिन अर्थात् टीथ्री र थाइरोक्सिन अर्थात् टीफोर र टीएसएच अर्थात् थाइराइड उत्तेजक हर्मोन समावेश हुन्छन्।

ग्रन्थीले ठीकसँग काम गरिरहेको छ वा छैन भनी थाहा पाउन थाइरोइड प्रोफाइल परीक्षण गरिन्छ। यसको मद्दतले रगतमा टीथ्री, टीफोर, टीएसएच जस्ता हर्मोनको स्तरको मूल्याङ्कन गरिन्छ।

धेरैजसो अवस्थामा टीफोर र टीएसएच परीक्षणसँगै गरिन्छ।

के यो समस्या घातक छ ?

हाइपो थाइरोइडिज्मलाई समयमै पहिचान गर्न सकिएन भने कहिलेकाहीँ मस्तिष्कमा समस्या आउन सक्छ । अर्कोतर्फ हाइपर थाइराइडिज्मका कारण मुटुको धड्कन बढ्ने र घट्ने हुँदा मुटुसम्बन्धी रोग लाग्न सक्छ ।

हाइपो थाइरोइडिज्म भएमा सोडियमको मात्रा घट्दा बिरामी कोमामा जान सक्छ । बच्चा जन्मिएपछि यो समस्या पहिचान हुन सकेन भने उनीहरुको मानसिक विकास रोकिन सक्छ । उनको आइक्यू स्तर कम हुन सक्छ।

यो समस्या उपचारबाट सजिलै निको हुने भएकाले यस रोगलाई बेवास्ता गर्नु उचित हुँदैन । अन्यथा बालबालिकाको भविष्य खतरामा पर्न सक्छ । विद्यालय जाने बालबालिकामा यस्तो हुँदा उनीहरूको वृद्धि रोकिन सक्छ।

थाइराइडका यी दुवै समस्यालाई समयमै पहिचान गरिएन भने कहिलेकाहीँ घातक पनि हुन सक्छ। १०० मध्ये ४ जना महिलालाई थाइराइड क्यान्सर पनि हुन्छ । थाइराइड ग्रन्थीका केही कोशिकाको अत्यधिक वृद्धिलाई क्यान्सरको नाम दिइएको छ। समयमै पत्ता लाग्यो भने उपचार गर्न सकिन्छ ।

थाइरोइड क्यान्सरका लक्षणहरूमा घाँटीमा गाँठो, सास फेर्न र निल्न गाह्रो हुन सक्छ। यस्तो लक्षण देखिएमा चिकित्सकले नाक, कान, घाँटी विशेषज्ञलाई भेट्न सल्लाह दिन्छन्।

गर्भावस्थाको समयमा थाइरोइड

गर्भावस्थामा महिलाहरूलाई प्रायः सबक्लिनिकल हाइपोथाइराइडिज्म हुन्छ। यस अवस्थामा, थाइराइडको लक्षणहरू देखिँदैन, तर गर्भावस्थाको समयमा टीएसएचको स्तर बढ्छ।

समयमै उपचार नभए गर्भपतन हुने सम्भावना बढ्ने चिकित्सकको भनाइ छ । यसका लागि डाक्टरहरूले प्रत्येक ६ हप्तापछि टीएसएच लेभल जाँच गराउन आग्रह गर्छन्। जीवनशैली परिवर्तन गरेर पनि थाइरोइललाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ। सन्तुलित आहार लिनुपर्छ । खानामा फलफूल, तरकारी, अण्डा समावेश गर्नुपर्छ। फास्ट फूड कम खानु नै यसबाट बच्नु हो ।

आयोडिन थाइरोइडको लागि महत्त्वपूर्ण छ, जसले हर्मोन बनाउन मद्दत गर्दछ। यसबाहेक, सेलेनियमले थाइरोइड इन्जाइमहरूलाई सक्रिय बनाउँछ। हामी यसलाई चामल, माछा, मासु र तरकारीबाट प्राप्त गर्छौं। डाक्टरहरूले आहारमा जटिल कार्बोहाइड्रेट समावेश गर्न सिफारिस गर्छन्। यसमा धेरै फाइबर हुन्छ, जुन हामीले अन्न, तरकारी र फलफूलबाट पाउँछौं।

हाइपो–थाइरोइडिज्ममा मेटाबोलिज्म रेट घट्छ, यसलाई बढाउन कार्डियो एक्सरसाइज गर्नुपर्छ, जसमा दौडने, दौडने, छिटो हिँड्ने, ट्रेड मिलमा दौडनेलगायतका छन् । चिकित्सकहरूले थाइराइड रोगीहरूलाई ग्लाइसिमिन नखान सल्लाह दिन्छन्। यसमा, पोलिश चामल, फाइबर कम आहार, परिष्कृत पीठो पर्छन।

राम्रो निन्द्रा लाग्दा पनि थाइराइड नियन्त्रणमा रहन्छ । यसका साथै डाक्टरहरूले बासी खानेकुरा र प्याकेज खानेकुराबाट टाढै रहन पनि सल्लाह दिन्छन् ।

-याे सामाग्री विभिन्न स्वास्थ्य  विशेषज्ञ र स्वास्थ्यका लेखकाे आधारमा तयार पारिएकाे हाे ।